Historia

Tarnowo Podgórne to gmina wiejska położona na zachód od Poznania. Graniczy ze stolicą województwa wielkopolskiego i znajduje się na obszarze metropolitalnym Poznania, co wiąże się z silnymi oddziaływaniami, m.in. na procesy suburbanizacyjne, widocznymi zwłaszcza we wschodniej części gminy.

Siedziba gminy jest oddalona od poznańskiego rynku o około 20 km, a wschodnia część gminy – o nie więcej niż 10 km. Położenie w zachodniej części Polski – około 180 km od granicy z Niemcami – oraz w pobliżu Poznania to ważne czynniki wpływające na rozwój gminy.

Korzystna lokalizacja jest dodatkowo wzmacniana przez dostęp do infrastruktury transportowej. Środkiem gminy biegnie droga krajowa nr 92 wybudowana w pierwszej połowie lat osiemdziesiątych. Przez wiele lat – do otwarcia autostrady A2 – była to główna trasa łącząca Warszawę, Poznań i Berlin. Autostrada znajduje się na południe od gminy. Bezpośredni i wygodny do niej dostęp z terenu gminy zapewnia trasa S11, pełniąca rolę zachodniej obwodnicy Poznania. Droga krajowa nr 92 i droga ekspresowa S11 krzyżują się na terenie gminy, między miejscowościami Sady i Swadzim (w pobliżu centrum logistycznego Amazona). Gmina nie ma bezpośredniego dostępu do linii kolejowych, ale znajduje się bardzo blisko portu lotniczego Poznań-Ławica (który jest położony tuż za wschodnią granicą gminy, bezpośrednio przy miejscowości Przeźmierowo). Przez północną część gminy przebiega rurociąg naftowy „Przyjaźń” (w miejscowości Góra znajduje się przepompownia).

Historia gminy sięga XII w., przy czym pierwsze wzmianki w źródłach dotyczą miejscowości Lusowo, która obecnie jest małą osadą zamieszkałą przez mniej niż 1,5 tys. osób. W połowie XV w. zbudowano w Tarnowie kościół gotycki (dopiero w 1920 r. do nazwy Tarnowo dodano określenie „Podgórne”, przy okazji przywracania polskich nazw miejscowości – w zaborze pruskim funkcjonowała niemiecka nazwa Schlehen). Przez wieki rozwój tych terenów związany był z rolnictwem (jeszcze w 1938 r. na 17 najbogatszych mieszkańców gminy tylko czterech nie było rolnikami – lekarz, ksiądz, piekarz i rzeźnik). W XIX w. nastąpił stopniowy napływ osadników niemieckich. W 1901 r. gromada niemiecka wzniosła budynek gminy, kościół ewangelicki oraz szkołę. W późniejszych latach powstały poczta, apteka, domy dla lekarza i weterynarza. Niemcy zorganizowali kasę oszczędnościowo-pożyczkową oraz spółdzielnie rolno-spożywcze i usługowe. Tarnowo stało się wzorcową pruską wsią kolonizacyjną.

Od połowy lat dziewięćdziesiątych Tarnowo Podgórne jest postrzegane jako gmina sukcesu. Świadczą o tym liczne nagrody i wysokie pozycje w rankingach przyznawane gminie i osobom z nią związanym, zwłaszcza od końca lat dziewięćdziesiątych, jednak warto dodać, że już w 1979 r. Tarnowo zwyciężyło w ogólnopolskim konkursie „Gmina – Mistrz Gospodarności”.

Gmina dobrze wykorzystała szansę związaną z odrodzeniem samorządności i przemianami ustrojowymi po 1989 r. Kluczową postacią w jej rozwoju w latach dziewięćdziesiątych był Waldy Dzikowski. Pełnił on funkcję wójta od 1990 do 2001 r. Następnie uzyskał mandat poselski z listy Platformy Obywatelskiej (do sejmu dostawał się w kolejnych pięciu kadencjach). Dzikowski postrzegany jest jako modelowy przykład lokalnego lidera. Do dzisiaj samorządowcy i mieszkańcy gminy nawiązują do tej postaci.

Od dwudziestu lat liczba mieszkańców gminy stale się zwiększa. W 2013 r. w mieszkało tu 22,5 tys. osób (o 9 tys. więcej w porównaniu z rokiem 1993 r.). Tarnowo Podgórne jest jedną z 17 gmin wchodzących w skład otaczającego Poznań powiatu poznańskiego. Jest to duży powiat, przede wszystkim pod względem liczby ludności, która w 2013 r. wynosiła ponad 352 tys. osób.

Główną miejscowością gminy jest wieś Tarnowo Podgórne, w której zlokalizowano urząd gminy oraz najważniejsze instytucje. Jednocześnie pod względem liczby ludności ustępuje ona miejsca miejscowości Przeźmierowo położonej we wschodniej części gminy, tuż przy granicy z Poznaniem. W 2013 r. w Tarnowie mieszkało około 4,9 tys. osób, a w Przeźmierowie 6,2 tys. Mimo istotnego przyrostu liczby mieszkańców w obu miejscowościach proporcja między nimi utrzymuje się na zbliżonym poziomie od początku lat dziewięćdziesiątych.

Przed boomem inwestycyjnym z lat dziewięćdziesiątych wyraźny był podział gminy na biedniejszą, rolniczą część zachodnią i bogatszą część wschodnią, w której rozwijała się drobna przedsiębiorczość (głównie w Przeźmierowie i Baranowie). Napływ inwestycji i rozwój w dużej mierze zatarły tę różnicę.

Tekst Adama Płoszaja Koniunktura gospodarcza i mobilizacja społeczna - studium przypadku: Tarnowo Podgórne zaczerpnięty został z książki Polska gmina 2015 pod redakcją Grzegorza Gorzelaka, Euroreg, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2016, s. 300-316. Prezentujemy go za zgodą wydawcy i autora

KALENDARIUM GMINNE

1142 – Mieszko III Stary nadaje Lusowo biskupstwu poznańskiemu

10 lutego 1293 – data dokumentu, w którym po raz pierwszy wymieniono wieś Tarnowo

1288 – powstaje pierwsza parafia rzymsko–katolicka w Lusowie – pierwsze informacje pisane o Rumianku i pierwsze wzmianki o Swadzimiu

1293-1317 – powstaje parafia Tarnowska

1344 – pierwsza wzmianka o Jeziorze Wielkim (dzisiaj Kierskim)

1360 – pierwsza informacja o Baranowie, gdzie istniała osada młyńska oraz o sołtysie Godzisławie

1388 – pierwsza wzmianka o Chybach

1400 – pierwszy znany ksiądz z Ceradza – Jan

1402 – wiadomo, że Jankowice są wsią lokowaną na prawie niemieckim

1409 – dziedzicem Sadów jest Lusiegniew

1423 – pleban z Ceradza ksiądz Filip procesuje się w sprawach majątkowych z plebanem z Mieściska, z Piotrem Skórą z Gaju, z dziedzicami Ceradza Nowego

1429 – pleban z Lusowa otrzymuje od Kapituły Poznańskiej staw rybny i zagrodę z rybakiem

1431 – Szczepan z Chyb studiuje na Akademii Krakowskiej. Później Szczepan z Chyb był pisarzem w kancelarii królewskiej, kanonikiem poznańskim, posłem Władysława Jagiełły do Mistrza Krzyżackiego

1454 – rycerz Filip z Chyb wzięty do niewoli przez Krzyżaków w bitwie pod Chojnicami

1490 - 1502 – zbój Chwał zwany Magnusem – dziedzicem Chyb. Napadał głównie na kupców

1495 – Piotr i Wojciech Konarzewscy sprzedają za 512 grzywien Ceradz Stary (Kościelny) Grzegorzowi z Jankowic

I poł. XVI w. – zbudowano pierwszy murowany kościół w Ceradzu

1510 – w Jankowicach są dwie karczmy

1511 – wiadomo, że w Górze jest dwór

1531 – najstarsze wiadomości o dworze w Jankowicach

1538 – pustkowie Przeźmierowo kupione przez Wincentego Kierskiego

1562 – dwór w Sierosławiu siedzibą Sierosławskich

1566 – proces o uprowadzenie kmiecia Tomasza Gnata. Wartość sporu wyceniono na 100 grzywien

1580 – Tarnowo własnością biskupów poznańskich; mieszka tu 3 zagrodników, 11 komorników, 3 rzemieślników i karczmarz

1620 – oszacowano, że Swadzim jest wart 17 000 zł, Napchanie – 22 000 zł, Chyby – 5 000 zł

1695 – w Ceradzu Kościelnym istnieje szpital związany z parafią a przy parafii w Tarnowie funkcjonuje szkoła

1698 – w Rumianku istnieje niewielki dworek

1709 – w Chybach mieszkają chłopi oraz karczmarz, kowal, młynarz, rybak i owczarz

1737 – przy parafii w Tarnowie istnieje szpital

1774 – w Lusowie jest 30 dymów, tzn. domów, gospodarstw

18 marca 1785 – papież Pius VI wystawia dla kościoła tarnowskiego dziesięcioletni przywilej odpustowy

1793 – teren Wielkopolski na 123 lata włączony do Prus

1795 – kościół w Tarnowie otrzymuje obraz Chrystusa podającego klucze św. Piotrowi

koniec XVIII w. – w Tarnowie jest 20 domów, w Kokoszczynie –10, w Górze – 6, w Baranowie – 7, w Lusowie – 3, w Swadzimiu – 21, w Sadach – 7, w Lusówku – 12, w Sierosławiu – 12, w Kobylnikach – 4, w Rumianku – 7, w Jankowicach 20, w Ceradzu Starym 13, w Nowym 20. – w Tarnowie zaczynają się osiedlać Niemcy i Żydzi

1806 – Napoleon Bonaparte witany w Tarnowie

1813 – Tarnowo zajęte przez Armię Rosyjską. Kończą się wojny napoleońskie, Tarnowo wraca do Prus

1826 – z Poznania w kierunku na Pniewy i Berlin powstaje szeroka i nowoczesna – jak na ówczesne czasy – droga utwardzona tłuczniem – przystosowana do cięższych pojazdów

1831/32 – cholera azjatycka sieje śmierć wśród mieszkańców Tarnowa, nawroty zarazy następują w latach 1837, 1848, 1852, 1866

1843 – powstaje Prowincjonalny Fundusz Budowy Dróg Publicznych. Z jego środków zbudowano drogi Tarnowo–Góra–Kaźmierz oraz Tarnowo–Kokoszczyn–Przybroda

luty 1845 – kończy się okres nadawania chłopom ziemi na własność

1848 – w wyniku walk Wiosny Ludów ginie 6 Tarnowian

poł. XIX w. – wieś jest podzielona na gminę złożoną z samodzielnych gospodarstw i dobra dworskie – stąd dwóch sołtysów w Tarnowie

wiek XIX – dobra dworskie w Tarnowie i folwarki w Górze, Jankowicach, Lusowie i Sierosławiu – własnością niemiecką

1866 – umiera proboszcz parafii Tarnowo Walerian Breański – powstaniec listopadowy, porucznik odznaczony Złotym Krzyżem Virtuti Militari

1877 – zakończono pobieranie opłat drogowych na rogatkach

1880 – powstaje Kółko Rolnicze w Ceradzu Kościelnym, w 1884 w Lusowie, w 1907 w Tarnowie

1899 – początek wielkich prac melioracyjnych w gminie – w odpowiedzi na żywioł niemiecki Polacy organizują Katolickie Towarzystwo Robotników Polskich, działa Towarzystwo Gimnastyczne "Sokół"

1901 – gromada niemiecka stawia budynek gminy, kościół ewangelicki, szkołę. Potem pocztę, aptekę, restaurację, dom dla lekarza i weterynarza. Niemcy organizują kasę oszczędnościowo–pożyczkową, spółdzielnie rolno–spożywcze i usługowe. Tarnowo staje się wzorcową pruską wsią kolonizacyjną.

1907 – powstaje Bank Ludowy

1914 – do armii pruskiej na I wojnę światową zabrano stąd 74 Polaków

1918 – na koniec wojny z wójtostwa tarnowskiego 417 osób walczy w armii pruskiej, 33 osoby – w rosyjskiej, w austriackiej – 11

27 grudnia 1918 – na wieść o wybuchu Powstania Wielkopolskiego w Tarnowie, Lusówku i Ceradzu powstają ośrodki powstańcze

1919 – pierwsze wolne wybory sołtysów i ławników. Temat pierwszego zebrania sołtysów: wybory gminne, pomoc wdowom i sierotom, przydział rowerów

20 września 1920 – do nazwy Tarnowo dodano określenie Podgórne

1920 – przywrócono polskie nazwy: Tarnowo (niem. Schlehen), Rumianek (Runheln), Kokoszczyn (Kochfeld), Góra (Gurten), Edwardowo (Edwardsfelde), Ceradz Kościelny (Ceradz Kirche), Przybroda (Bohrefeld)

1921 – powstaje Koło Śpiewu im. Feliksa Nowowiejskiego

1923 – w gminie zarejestrowanych jest 27 rzemieślników

1921 – wójtostwo w Tarnowie liczy 7 416 mieszkańców

1924 – w wójtostwie zarejestrowano trzy samochody osobowe

1929 – powstaje pierwsza stacja benzynowa w Tarnowie

1930 – zarejestrowano 53 odbiorniki radiowe

1935 – Tarnowo gminą podzieloną na 11 gromad

1937 – na kulturę i sztukę gmina przeznaczyła 7,20 zł, dwa lata później już 315 zł

1938 – na terenie gminy działają 3 straże pożarne i 4 pogotowia przeciwpożarowe – z 17 najbogatszych mieszkańców gminy tylko 4 to nie rolnicy (lekarz, ksiądz, piekarz i rzeźnik)

1939 – gmina zadłużona na 80 tys. zł, tj. na 80% dochodów(!) – w 10 szkołach 26 nauczycieli uczy 1411 dzieci

9 września 1939 – pierwszy dzień okupacji hitlerowskiej. Mieszkańcy zostają poddani eksterminacji; m. in. 10 października 1940 – wysiedlono mieszkańców Lusowa

25 stycznia 1945 – oddziały Armii Czerwonej wkraczają do Tarnowa

1945 – Tarnowo siedzibą gminy, od 1954 Tarnowo, Lusówko i Przeźmierowo siedzibami gromad

1950 – w gminie mieszka 5680 mieszkańców, w tym 51 Niemców – GS "SCh" przejmuje od osób prywatnych piekarnię, sklep spożywczy, młyn, śrutownik, warsztat kowalski, warsztat kołodziejski – powstaje LZS w Tarnowie

1956 – zelektryfikowano Przeźmierowo, koniec lat 50–tych w Tarnowie i Sadach postawiono lampy uliczne

1964 – obchody 500–lecia kościoła parafialnego w Tarnowie

1970 – otwarto Dom Kultury

1973 – Tarnowo ponownie siedzibą gminy z 16 sołectwami

1979 – Tarnowo zwycięża w ogólnopolskim konkursie "Gmina mistrz gospodarności"

I poł. lat 80-tych – wybudowano trasę szybkiego ruchu E–8

1987 – niespotykane gradobicie niszczy większą część płodów rolnych

27 maja 1990 – pierwsze wolne wybory samorządowe po wojnie

12 czerwca 1990 – Waldy Dzikowski wójtem gminy Tarnowo Podgórne

1991 – otwarto nową szkołę w Przeźmierowie, później dobudowano halę sportową i kompleks boisk – nowe budynki szkolne w Lusówku i Ceradzu Kościelnym

1993 – rozruch oczyszczalni w Przeźmierowie

1993-1998 – intensywna telefonizacja gminy

1994 – wszystkie miejscowości w gminie mają wodociągi – w Lusowie powstaje Towarzystwo Pamięci Generała Józefa Dowbór–Muśnickiego

1996 – nowa szkoła w Lusowie, od 1998 roku z salą gimnastyczną

1997 – Waldy Dzikowski Wielkopolskim Burmistrzem/Wójtem Roku, Rada Gminy uchwala herb oraz flagę gminy

1998 – wszystkie miejscowości mają dostęp do gazu ziemnego – gmina liczy 14 711 mieszkańców

1999 – lokalne pismo "Sąsiadka – Czytaj" ma 36 stron i ukazuje się w 6 tys. egzemplarzy

1999 – Kapituła Nagrody Gospodarczej uznaje Gminę Tarnowo za najlepszą w Polsce

2000 – otwarcie nowoczesnego Gimnazjum w Tarnowie Podgórnym

2001– Gmina Tarnowo Podgórne uznana za najlepszą gminę w Polsce – I miejsce w rankingu „Rzeczpospolitej”, Wójt Waldy Dzikowski zostaje Posłem RP

2002 – wybory samorządowe – Wójtem został Kazimierz Marchlewski

2003 – oddano do użytku halę sportową w Tarnowie Podgórnym, wybudowano drogę gminną w Lusówku – inwestycja współfinansowana przez Fundusz Europejski – SAPARD

2004 – uroczyste obchody wejścia Polski do Unii Europejskiej

2005 – oddano do użytku Centrum Sportu i Rekreacji w Sadach

2006 – wybory samorządowe – Wójtem został Tadeusz Czajka

2007 – Gmina Tarnowo Podgórne uhonorowana Godłem Promocyjnym TERAZ POLSKA – jako jedna z trzech gmin wiejskich w Polsce.

2008 – w Tarnowie Podgórnym Mistrzostwa Europy w Koszykówce Kobiet U20

2009

– oddanie do użytku hali sportowej w Zespole Oświatowo-Sportowym w Baranowie

– na koniec roku liczba mieszkańców przekracza 20.000

2010

– otwarcie nowoczesnej plaży w Lusowie

– obchody 20–lecia Samorządu Terytorialnego, nadanie rondom na obwodnicy Tarnowa Podgórnego imion Lecha Wałęsy, Jacka Kuronia i Tadeusza Mazowieckiego, a samej obwodnicy – aleja Solidarności.

– wybory samorządowe – Wójtem Gminy ponownie zostaje wybrany Tadeusz Czajka

2011
– w Tarnowie Podgórnym odbywają się międzynarodowe mistrzostwa XX Memoriał Wacława Ziółkowskiego i XV Poland Open w zapasach kobiet

- uchwalenie Planu Rozwoju Lokalnego 2012-2016 (szczegóły dokumentu - kliknij tutaj)

2012
- Gmina Tarnowo Podgórne zajmuje III miejsce w Rankingu Samorządów "Rzeczpospolitej" w kategorii Najlepsza Gmina Wiejska.

- Wójt Tadeusz Czajka otrzymuje tytuł Lidera Samorządu 2012 podczas VI Forum Regionów w Krynicy

- Gmina Tarnowo Podgórne zajęła czwarte miejsce w rankingu „Zrównoważonego Rozwoju Jednostek Samorządu Terytorialnego” w kategorii Gminy wiejskie

- Wójt Tarnowa Podgórnego Tadeusz Czajka – Najlepszym Wójtem Roku 2012, Gmina Tarnowo Podgórne – Samorządem Przyjaznym Przedsiębiorczości

2013
- Wójt Tadeusz Czajka ustanawia wyróżnienie "Aktywny Lokalnie", które wręczane jest podczas Koncertu Noworocznego. Pierwsze tytuły otrzymują: Wojciech Janczewski, Jacek Dobrzeniecki i Grzegorz Wasielewski.

- w maju ukazuje się I tom "Dziejów Gminy Tarnowo Podgórne"

- Gmina Tarnowo Podgórne zajęła pierwsze miejsce w dziewiątej edycji Rankingu Samorządów Rzeczpospolitej.

2014
- 21 i 22 odbywa się I Ogólnopolska Konferencja Odkodowany Biznes Odkodowany Samorząd, której organizatorami są Gmina Tarnowo Podgórne i Tarnowskie Stowarzyszenie Przedsiębiorców

- Wójt Tadeusz Czajka otrzymał tytuł Samorządowego Menedżera Regionu w rankingu Filary Polskiej Gospodarki organizowanym przez redakcję Pulsu Biznesu

- zakończenie renowacji 700-letniego kościoła w Tarnowie Podgórnym

- otwarcie Centrum Kultury Przeźmierowo,

- otwarcie Centrum Logistyczno-Dystrybucyjnego AMAZON,

- w wyborach samorządowych wójtem na kolejna kadencję został Tadeusz Czajka, radnych po raz pierwszy wybierano w jednomandatowych okręgach wyborczych

- Gmina Tarnowo Podgórne otrzymała tytuł "Gmina 25-lecia"

2015

- rok poświęcony obchodom 25 lat odrodzonego samorządu lokalnego

- opracowano Plan Rozwoju Lokalnego na lata 2016-2020

- rozpoczyna się rewitalizacja Zespołu Pałacowo-Parkowego w Jankowicach (na potrzeby Centrum Aktywności Senioralnej i Samorządowej Szkoły Muzycznej)

- 29 maja otwarcie Parku Wodnego Tarnowskie Termy (www.tarnowskie-termy.pl)

- ruszył Gminny Program Budowy Mieszkań